Zwarte Madonna’s

Madonna’s zijn afbeeldingen van Maria, moeder van Jezus, heilige maagd volgens de katholieke kerk. Die afbeeldingen kunnen de vorm hebben van een schilderij, een penning of een beeldhouwwerk. Een zwarte madonna is zo’n afbeelding waarbij de Mariafiguur donker is. Soms inderdaad zwart, maar vaak ook donker tot licht bruin.

De Madonna  van Czestochowa is bijvoorbeeld een madonna die zwart genoemd wordt terwijl ze vrij licht van kleur is. Het is een iconografisch schilderij met als bijzonder detail dat de Maria een aantal sneden op haar wang heeft. De sneden zouden zijn toegebracht door een paar gefrustreerde rovers.  Er is geprobeerd het schilderij te herstellen, maar toen dat herhaaldelijk niet lukte bedacht men dat het de wil van de Madonna zelf was dat de sneden zichtbaar bleven.

De kleur van haar huid is zeker niet zwart, maar ze is ook weer niet zo blank als veel andere West-Europese Maria afbeeldingen.

De Madonna van Czestochowa is zeker geen prototype van de zwarte Madonna; de meeste zwarte Madonna’s zijn beeldhouwwerken. Wat de Madonna van Czestochowa wel gemeen heeft met de meeste zwarte Madonna’s  is de grote aanbidding die haar ten deel valt. Veel van de zwarte Madonna’s zijn door de eeuwen heen bezocht door grote groepen pelgrims.

Een aantal andere overeenkomsten tussen de meest voorkomende, of meest oorspronkelijke zwarte madonna’s zijn op een rijtje gezet door Jacques Huynen:

Een zwarte Madonna is gemaakt van hout, zo’n 70 cm hoog, in zittende positie met Jezus-kind op schoot en haar gezichtsuitdrukking is eerder vorstelijk en afstandelijk  dan de gebruikelijke troostende, liefdevolle blik van de staande Maria beelden. Er zijn verwijzingen naar het nabije Oosten te vinden, soms in de verhalen van herkomst; meegebracht door kruisvaarders, gemaakt door Sint Lucas maar soms ook in de vormgeving van de beelden zelf. Sommige van de beelden lijken zelfs een Afrikaans voorkomen te hebben. Zwarte Madonna’s zijn te vinden op plaatsen waar ook voorchristelijke verering plaatsvond. Vaak werden aan die plaatsen ook bepaalde energetische krachten toegekend. In Le Puy ligt een grote steen waar mensen voor genezing naar toe gingen, een gebruik dat dateert van voor de jaartelling en dat in de christelijke periode gewoon doorging.

Madonna in crypte Chartres

Chartres was een van de belangrijkste plaatsen van samenkomst van de Gallische druïden. Van hen gaat het verhaal dat zij rond 50 voor Christus een visioen kregen van een Goddelijk kind dat geboren zou worden. Zij zouden druïden op pad hebben gestuurd om dit Goddelijk kind te gaan zoeken, maar er zou ook een beeld van moeder en kind gemaakt zijn. Een pracht verhaal waarmee het voorchristelijke een plek in het christelijke werd gegeven. Volgens Huynen zijn er bij alle oorspronkelijke zwarte Madonna’s rituelen of gebruiken te vinden die niet vanuit normale katholieke kaders kunnen worden uitgelegd en het idee is dat voorchristelijke tradities of esoterische praktijken hun plek kregen binnen de kerk. Zwarte Madonna’s zijn sterk verbonden met de aarde.

Madonna van Meymac

Er zijn veel verhalen waarin ze werden gevonden in een grot, of een bron of gewoon in de aarde, en in dat laatste geval was het vinden meestal te danken aan een os die tijdens het ploegen niet verder wilde. Ook zijn er een aantal verhalen waarin meerdere pogingen het Madonna beeldje te verplaatsen mislukten. Nadat een beeldje gevonden was wilden priesters het meenemen naar hun kerk in de stad, maar dan werd het beeldje zo zwaar dat het niet te dragen was. Het idee is dat de Madonna haar eigen plek gekozen had op een bijzondere plek op aarde en zich niet wilde voegen naar de kerkelijke machthebbers. Bij de eerder genoemde Poolse Madonna van Czestochowa waren het rovers die het schilderij in hun kar hadden geladen en toen bemerkten dat hun lastdieren niet meer wilden lopen.  Zelfs het met een dolk bewerken van het icoon bracht de dieren niet in beweging. De zwarte Madonna’s kregen mettertijd een belangrijke rol in het laat middeleeuwse christendom. Een dorp of stad met een zwarte Madonna kon rekenen op grote scharen pelgrims en ook veel machthebbers gingen op bedevaart naar zwarte Madonna’s. De benedictijnen, cisterciënzers (vooral Bernard van Clairvaux) en tempeliers zijn volgens Huynen en Begg verbonden met de zwarte Madonna kerken. Het is goed mogelijk dat vanuit deze ordes een bepaald soort Mariaverering werd ondersteund of zelfs gepromoot. Een laatste overeenkomst tussen veel zwarte Madonna’s is te vinden in het soort hulp waarvoor zij werd aangeroepen. De zwarte Madonna is de vrouwe voor gevangenen en reizigers, waar mogelijk ook een esoterische uitleg aan gegeven kan worden. Het aardige is dat er dan ook weer een aantal verhalen te vinden zijn waarin beide samenvallen; kruisvaarders die ergens in Egypte gevangen zitten en vervolgens miraculeus door de Madonna worden bevrijd. Voor vrouwen was de zwarte Madonna een waardige opvolger van oudere Godinnen als Artemis, Cybele, Freya, Inanna en Isis. Deze voorchristelijke Godinnen werden gezien als hoedsters van vruchtbaarheid en ook de zwarte Madonna’s werden hiervoor aangeroepen.

blauwe Kali uit Sri Lanka

Dit lijkt echter een aspect te zijn van iets groters; net als de Indiase godin Kali werd en wordt de zwarte Madonna gezien als beschikster over leven en dood. Binnen het christendom was de zwarte Madonna met name de beschermster voor zielen van kindertjes die dood geboren werden. Die zielen zouden volgens de officiële leer in de kerk niet naar de hemel gaan, omdat de kindertjes niet gedoopt waren. De moeders brachten dan hun doodgeboren kindertjes naar de zwarte Madonna’s, en sommigen geleidden de zielen direct door naar de hemel, andere zwarte Madonna’s wekten de kindertjes tot leven, in ieder geval lang genoeg om gedoopt te kunnen worden, zodat hun zielen op die manier goed terecht kwamen.

Madonna van Montserrat